Cykl Waldemara Beny cz.9

Nadobnik włoski (Calliptamus italicus), podobnie jak przedstawiona wcześniej modliszka zwyczajna, jest gatunkiem, któremu obecnie zmiany klimatyczne wyraźnie sprzyjają.

Ten subpontyjsko-śródziemnomorski ciepłolubny szarańczak związany jest z siedliskami stepowymi i stepowopustynnymi. W Polsce zamieszkuje głównie ciepłolubne murawy i wrzosowiska.
Jego zasięg rozciąga się od Portugalii na zachodzie po rzekę Ob i Ałtaj na wschodzie. Na południu jego areał obejmuje Afrykę Północną, Azję Mniejszą, Bliski Wschód oraz Azję Centralną z Iranem i Afganistanem.
W znacznej części swego areału, głównie w Azji Środkowej, gatunek ten jest zaliczany do tzw. szarańczy (gatunków plagowych), ponieważ może występować masowo i wyrządzać szkody w rolnictwie.

Na przykład w latach 1998-2001 roje tego szarańczaka zniszczyły miliony hektarów pól uprawnych i pastwisk w Kazachstanie. Latem w roku 1999 w Astanie (obecnie Nur-Sułtan), stolicy kraju, miliardy osobników nadobnika całkowicie zdezorganizowały życie mieszkańców miasta, powodując liczne wypadki komunikacyjne.
Również w roku 1999 nadobnik włoski pojawił się masowo w zachodnich Chinach (region Sinciang), gdzie uszkodził 2 miliony hektarów upraw rolnych.
O ile na południu Europy gatunek jest w wielu miejscach najpospolitszym z szarańczaków, to w Europie Środkowej należy on do rzadkich gatunków, występujących wyspowo. Przez nasz kraj przebiega północna granica zasięgu.

W Polsce nadobnik włoski jest gatunkiem zagrożonym a jeszcze 20 lat temu jego występowanie ograniczało się głównie do obszaru Puszczy Sandomierskiej. W Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt ma kategorię EN, czyli gatunku bardzo wysokiego ryzyka.
Przyczyny wycofywania się gatunku z terenu Polski w II połowie XX w. są niejasne, gdyż na wielu stanowiskach stan siedlisk nie uległ widocznemu pogorszeniu. W I połowie XX w., tylko z obszaru Śląska, podawanych było wiele stanowisk gatunku.
W roku 1904 górnołużycki przyrodnik William Baer wykrył go pod Rothenburgiem nad Nysą Łużycką. Krótko po zakończeniu ostatniej wojny potwierdził stanowiska gatunku w Puszczy Żagańskiej Ludwik Bazyluk, wybitny polski entomolog. W późniejszych latach nastąpił gwałtowny zanik gatunku na Śląsku. Dopiero w roku 2004 nadobnik włoski został ponownie stwierdzony pod Gogolinem na Górnym Śląsku.
Najbardziej spektakularne w tym stuleciu było wykrycie ponad 20 stanowisk gatunku w środkowej i północnej części województwa lubuskiego. Warto odnotować, że w początkach XXI w., po długiej przerwie gatunek, został ponownie stwierdzony w Saksonii. Odnaleziono również wiele jego stanowisk na obszarze Brandenburgii. Niewykluczone, że rekolonizacja Ziemi Lubuskiej i zachodniej części Dolnego Śląska nastąpiła właśnie z terenów Saksonii i Brandenburgii. Stanowiska we wschodniej Brandenburgii i Saksonii wraz z lokalizacjami na Ziemi Lubuskiej i w Borach Dolnośląskich tworzą razem jedno z ważnych w Europie Środkowej centrów występowania gatunku. Wyraźnego wzrostu liczby stwierdzeń gatunku nie można wytłumaczyć wyłącznie zwiększoną aktywnością ze strony entomologów.

Odbudowa populacji z ponownym zasiedlaniem dawnych obszarów występowania jest najprawdopodobniej związana ze zmianami klimatycznymi, choć nie bez znaczenia jest również obecność licznych siedlisk wtórnych, bardzo atrakcyjnych dla tego ciepłolubnego a przy tym mobilnego szarańczaka.
Chodzi tu m.in. o dawne kamieniołomy, tereny pokopalniane, czy torowiska. Wspólną cechą tego typu siedlisk są występujące w nich znaczne połacie piaszczystego czy kamienistego podłoża z bardzo skąpą roślinnością.
W latach 2019-2022 na terenie Puszczy Zgorzelecko-Osiecznickiej odnaleziono blisko 10 stanowisk nadobnika włoskiego.
W literaturze dotyczącej fauny prostoskrzydłych brak było dotąd jakichkolwiek informacji o występowaniu gatunku na tym obszarze. Gatunek został tutaj stwierdzony w dość szerokim spektrum siedlisk. Tego pięknego szarańczaka możemy zatem spotkać na wydmach i murawach szczotlichowych, suchych trawiastych siedliskach z macierzanką i jasieńcem, a także na świeżych zrębach i pożarzyskach.
Ubarwienie nadobnika włoskiego jest szarobrązowe do czerwonobrązowego. Samce osiągają długość 15-23 mm, samice 23-34 mm. Postać dorosła pojawia się w lipcu i sierpniu i żyje do października. Samice składają do 6 ootek. W każdym kokonie może być 20-50 jaj. Larwy wykluwają się dopiero w maju.
Nadobnik odżywia się pokarmem roślinnym. Jego główny pokarm stanowią rośliny z rodziny astrowatych. W czasie ciepłej pogody szarańczak jest bardzo żywotny i mimo ociężałego wyglądu znakomicie lata. Siedząc na ziemi nieźle się maskuje.
Spłoszony zdradza swą obecność, gdyż w locie bardzo dobrze widoczne są jego czerwone skrzydła oraz golenie tylnych odnóży.

Autor: Waldemar Bena

ZKlaster Dystrybucja - partner cyklu