Cykl Waldemara Beny cz.17

Nasięźrzał pospolity jest wieloletnią, niepozorną paprocią dorastającą do 20, maksymalnie 30 cm wysokości.

Nasięźrzał pospolity (Ophioglossum vulgatum) jest wieloletnią, niepozorną paprocią dorastającą do 20, maksymalnie 30 cm wysokości. Paproć ta rośnie na wilgotnych łąkach oraz na obrzeżach torfowisk niskich i przejściowych.
Niekiedy spotyka się ją w lasach i w zaroślach łęgowych, porastających dawne łąki. Nasięźrzał jest gatunkiem charakterystycznym dla zmiennowilgotnych łąk, czyli tzw. łąk trzęślicowych. Paproć ma szeroki areał występowania, obejmujący półkulę północną. Głównym obszarem zasięgu jest Europa i wschodnie wybrzeża Ameryki Północnej.
Zwarty areał obejmuje większość Europy Zachodniej i Środkowej, od Irlandii i Anglii, po Węgry, Słowację, Polskę i kraje nadbałtyckie. Ponadto występuje w południowej Szwecji i Finlandii. Przez Polskę przebiega wschodnia granica zwartego areału.
W naszym kraju stosunkowo największa koncentracja stanowisk przypada na południe i wschód (Śląsk, Polesie, Roztocze, Lubelszczyzna). W innych regionach Polski występuje zdecydowanie rzadziej. Również naszym regionie, tj. na Górnych Łużycach nasięźrzał pospolity należy do bardzo nielicznych gatunków. Paproć szybko zanika z powodu osuszania siedlisk, zmiany użytkowania łąk, nawożenia czy sukcesji roślinności zaroślowej i leśnej na dawnych łąkach.
W Polsce nasięźrzał pospolity ma status narażonego na wymarcie i umieszczony jest na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Od roku 2004 podlega ścisłej ochronie gatunkowej.

Nasięźrzał pospolity przez stulecia był uważany za roślinę magiczną i czarodziejską. Stara słowiańska legenda o „kwiecie paproci” nawiązuje do zwyczaju smarowania się przez kobiety liśćmi nasięźrzału w trakcie obchodów święta Kupały (podczas najkrótszej nocy w roku). Zygmunt Gloger w swojej Encyklopedii staropolskiej ilustrowanej (1900-1903) tak przybliża ów pradawny zwyczaj: „Lud opowiada, że dziewczyna, chcąc zjednać sobie miłość chłopca, musi zdobyć tę paproć w szczególniejszy sposób.
A więc upatrzywszy sobie za dnia miejsce, gdzie rośnie nasięźrzał, musi iść tam o północy nago i obróciwszy się tyłem – żeby jej diabeł nie porwał – rwać go, wymawiając pewną formułę, której liczne warjanty posiadamy – a więc np. taką:

Nasięźrzale, nasięźrzale,
Rwę cię śmiale,
Pięcią palcy, szóstą dłonią,
Niech się chłopcy za mną gonią;
Po stodole, po oborze,
Dopomagaj, Panie Boże.”

Nazwa rodzajowa paproci pochodzi od greckich słów „ophis" – wąż i „glossum" – język (to od kształtu kłosa zarodnionośnego, który pojawia się na przełomie maja i czerwca).
Na tę cechę morfologiczną rośliny zwracał uwagę również Gloger, pisząc: „Nasięźrzał jest maleńką paprocią, bardzo szczególną, bo mającą jeden tylko listeczek, z którego pochwiastej nasady wychodzi cienki kłosek z owocowaniem. Wygląda to jakby język węża wychodzący z liścia – przez analogię wąż wysuwający się z zieleni, żeby kusić Ewę.
Nic więc dziwnego, że roślina będąca w wyobraźni uosobieniem sceny kuszenia niewiasty w raju, została przedewszystkiem magiczną rośliną, mającą mieć zdolność jednania miłości.”

Autor: Waldemar Bena

ZKlaster Dystrybucja - partner cyklu