Bezpłatne szczepienia przeciw HPV w Polsce (dla dzieci i młodzieży wieku 9-18 lat)

2025-11-14T07:57:00+01:00

HPV (Human Papilloma Virus, wirus brodawczaka ludzkiego) to wirus, który przenosi się głównie podczas bliskich kontaktów, w tym seksualnych oraz przez kontakt ze skażonymi przedmiotami. Zakażenie większością typów wirusa przebiega bezobjawowo, ale niektóre typy onkogenne (np. HPV 16 i 18) mogą prowadzić do zmian przedrakowych i nowotworów (np. szyjki macicy, pochwy, sromu, prącia, odbytu, gardła, krtani, migdałków i języka).

Nie istnieje skuteczny lek przeciw wirusowi HPV — najlepszą formą ochrony jest szczepienie, zwłaszcza przed kontaktem z wirusem.

Programy bezpłatnych szczepień HPV – co warto wiedzieć

Rozwój programu szczepień przeciw HPV

Rządowy ogólnopolski program bezpłatnych szczepień HPV dla dziewcząt i chłopców rozpoczął się 1 czerwca 2023 r. jako element realizacji założeń Narodowej Strategii Onkologicznej 2020–2030. Program opiera się na rekomendacjach Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) i Agencji Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji (AOTMiT), które potwierdzają wysoką skuteczność szczepień w zapobieganiu nowotworom szyjki macicy. Od 1 września 2024 rozszerzono program umożliwiając szczepienia dzieci w szkołach. Do tej pory do realizacji programu szczepień przeciw HPV w szkołach przystąpiło prawie 40% placówek w Polsce, a dzięki zaangażowaniu przedstawicieli szkół, POZ i Państwowej Inspekcji Sanitarnej, wykonano blisko 85 tysięcy szczepień [2] [8]. Mimo wielu wyzwań udało się w krótkim czasie skutecznie wdrożyć program, który stanowi ważny krok w kierunku osiągnięcia celu Ministerstwa Zdrowia, jakim jest wyszczepienie 60% młodzieży do końca 2028 roku [7] .

Eksperci podkreślają, że szczepienia przeciw HPV to skuteczna profilaktyka nowotworów, a kluczową rolę w powodzeniu programu odgrywa edukacja rodziców, pracowników szkół i samych dzieci w zakresie znaczenia szczepień ochronnych.

Refundacja szczepionek przeciw HPV

Dzieci i młodzież w wieku 9-14 lat

Od 1 września 2024 roku program zapewnia bezpłatne szczepienia dzieci i młodzieży w wieku od 9 do 14 lat, dla których do wyboru dostępne są bezpłatnie dwa preparaty:

Cervarix (2-walentna szczepionka) – chroni przed typami 16 i 18 wirusa HPV, które odpowiadają za większość przypadków raka szyjki macicy,
Gardasil 9 (9-walentna szczepionka) – zapewnia szerszą ochronę, obejmującą dodatkowo typy 6, 11, 31, 33, 45, 52 i 58.

Rodzice, w porozumieniu z lekarzem, mogą wybrać odpowiedni preparat dla swojego dziecka. Aby skorzystać z programu, szczepienie musi być rozpoczęte przed ukończeniem 14. roku życia, drugą dawkę należy podać w odstępie 6–12 miesięcy. Więcej na temat dostępnych preparatów oraz schematów szczepień przeciw HPV znajdziesz tutaj.

Młodzież w wieku 14-18 lat

Dla młodzieży w wieku powyżej 14. roku życia do ukończenia 18 lat pełną refundacją objęty jest preparat Cervarix. Szczepionka Gardasil 9 w tej grupie wiekowej jest dostępna za pełną odpłatnością albo z częściową refundacją, w zależności od decyzji samorządów, zgodnie z prowadzoną przez nie polityką zdrowotną

Więcej informacji o szczepieniach HPV oraz rekomendacjach dla rodziców można znaleźć na stronie Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego PZH PIB[JS1] .

Jak zapisać się na szczepienie?

Bezpłatne szczepienia HPV mogą być realizowane w każdej przychodni POZ. Zapis na szczepienie można umówić w dowolnej przychodni POZ, niezależnie od miejsca, gdzie dziecko ma złożoną deklarację.
Rejestracja odbywa się przez przychodnię POZ , Internetowe Konto Pacjenta (IKP), aplikację mojeIKP lub lokalnie w punktach szczepień.
Szkoły podstawowe również mogą być miejscem realizacji szczepień. Jeżeli szkoła Twojego dziecka uczestniczy w programie szczepień przeciw HPV, możesz wyrazić zgodę na zaszczepienie dziecka przez lekarza lub pielęgniarkę na terenie szkoły. W razie wątpliwości zapytaj przedstawicieli placówki, jak zapisać dziecko na szczepienie HPV. Zgoda rodziców lub opiekunów w formie pisemnej (deklaracja) jest wymagana, aby dziecko zostało zaszczepione w szkole.

Dlaczego warto się szczepić przeciw HPV?

Wirus brodawczaka ludzkiego (HPV) jest jedną z najczęstszych infekcji przenoszonych drogą bliskich kontaktów, w tym seksualnych. Szacuje się, że nawet 80% aktywnych seksualnie kobiet i mężczyzn w ciągu życia było lub będzie zakażonych HPV, a połowę zakażeń stanowią osoby w wieku 15–25 lat [4].

Większość przypadków raka szyjki macicy jest następstwem przewlekłej infekcji HPV. Wirus może również prowadzić do rozwoju raka sromu, pochwy, prącia, odbytu oraz nowotworów głowy i szyi, w tym krtani, gardła, migdałków i języka u osób obu płci. Dodatkowo, zakażenia typami nieonkogennymi (HPV 6 i 11) powodują występowanie brodawek płciowych (kłykcin kończystych).

Badania kliniczne i obserwacje populacyjne potwierdzają, że szczepienie zmniejsza o ponad 90% ryzyko wystąpienia zmian przedrakowych i zachorowania na raka szyjki macicy oraz innych nowotworów wywoływanych przez HPV [4].

Szczepienia przeciw HPV, obok regularnych badań cytologicznych, stanowią kluczowy element profilaktyki nowotworowej. Trzeba pamiętać, że szczepionka nie zastępuje badań przesiewowych szyjki macicy (test HPV HR i cytologia na podłożu płynnym LBC), które należy regularnie wykonywać co 1-3 lata w zależności od decyzji lekarza.

Obecnie szczepienia przeciw HPV są stosowane w ponad 125 krajach świata, w tym w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Australii i krajach Unii Europejskiej, jako jeden z podstawowych filarów profilaktyki raka szyjki macicy. Na całym świecie podano już ponad 500 milionów dawek szczepionek przeciw HPV i nie stwierdzono nieoczekiwanych ciężkich odczynów poszczepiennych, co czyni je jednymi z najlepiej przebadanych i najbezpieczniejszych preparatów ochronnych.

Dlaczego wiek 9–14 lat jest kluczowy dla szczepienia przeciw HPV?

Szczepienie przeciw HPV jest najskuteczniejsze, gdy zostanie wykonane przed pierwszym kontaktem z wirusem, czyli zwykle w wieku 9–14 lat. W tym okresie organizm reaguje na szczepionkę silniejszą odpowiedzią immunologiczną, co zapewnia lepszą i trwalszą ochronę przed zakażeniem. Dodatkowo młodsze dzieci potrzebują jedynie dwóch dawek szczepionki, co ułatwia realizację pełnego cyklu szczepienia. Zgodnie z aktualnymi zaleceniami, szczepienie rekomendowane jest zarówno dziewczętom, jak i chłopcom w wieku 9-14 lat. Choć szczepienie można wykonać także w późniejszym wieku, jego największa skuteczność obserwowana jest przed rozpoczęciem aktywności seksualnej.

Celem szczepienia jest zapobieganie przewlekłym zakażeniom wirusem HPV i chorobom, które mogą być ich następstwem – w tym rakowi szyjki macicy, odbytu, prącia, a także nowotworom głowy i szyi.

Warto podkreślić, że nie określono limitu wieku, powyżej którego nie należy się szczepić. Osoby dorosłe, nawet te, które przeszły zakażenie HPV mogę odnieść korzyść ze szczepienia, ponieważ możliwe jest ponowne zakażenie innym podtypem wirusa HPV. Fakt wcześniejszego kontaktu z wirusem nie stanowi przeciwwskazania do zaszczepienia.

Globalna strategia WHO i jej realizacja w Polsce

W 2018 roku Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) ogłosiła globalne wezwanie do działania na rzecz eliminacji raka szyjki macicy. Dwa lata później wszystkie 194 państwa członkowskie przyjęły Globalną Strategię Eliminacji Raka Szyjki Macicy. Strategia zakłada osiągnięcie do 2030 roku trzech kluczowych celów:

90% dziewcząt w pełni zaszczepionych przeciw HPV,
70% kobiet objętych badaniami przesiewowymi,
90% kobiet z przedrakowymi zmianami lub rakiem objętych leczeniem.

Jeśli szczepienia będą masowe, możliwa jest praktycznie eliminacja chorób powiązanych z przewlekłym zakażeniem HPV, co wykazały programy szczepień w Australii i Danii. Jeśli zaszczepi się duża część społeczeństwa, występuje zjawisko tzw. odporności populacyjnej, dzięki któremu ochrona dotyczy nie tylko osób zaszczepionych, ale też osób, które z różnych powodów nie zostały zaszczepione.
Wiele krajów realizuje powszechny program szczepień przeciw HPV, osiągając imponujące efekty zdrowotne:

W Danii niemal całkowicie wyeliminowano zakażenia HPV-16 i HPV-18 – u zaszczepionych kobiet ich częstość spadła poniżej 1%, a u niezaszczepionych do 5%, co wskazuje na działanie odporności populacyjnej. Eksperci rozważają modyfikację strategii badań przesiewowych, np. rzadsze wykonywanie cytologii. [11]
W Australii, która rozpoczęła program szczepień HPV już w 2007 roku, odnotowano spadek zakażeń typami objętymi szczepieniem z 22,7% do 1,5% wśród kobiet w wieku 18–24 lata. Kraj ten planuje wyeliminować raka szyjki macicy do 2035 roku. Dodatkowo, aż 75% Australijek wykonuje badania profilaktyczne. [12]
W Szwecji, w badaniu obejmującym 1,7 miliona kobiet wykazano, że zaszczepienie przed 17. rokiem życia zmniejsza ryzyko raka szyjki macicy aż o 90%. [13]

Programy szczepień przeciw HPV prowadzone są w ponad 100 krajach na świecie, m.in. w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie. W Europie powszechne programy szczepień przeciw HPV są realizowane w większości krajów, a ich skuteczność potwierdzono m.in. w Szkocji, Holandii, Wielkiej Brytanii. [14] [15]

Podsumowanie

Rak szyjki macicy jest czwartym pod względem częstości występowania nowotworem złośliwym u kobiet na świecie. Każdego roku umiera ponad 340 000 kobiet, a liczba nowych zachorowań oceniana jest na ponad 600 000 rocznie. Szczepionki przeciw HPV są bezpieczne i dobrze tolerowane. Silne dowody naukowe potwierdzają bardzo dobry profil bezpieczeństwa szczepionek przeciw HPV. Najczęstsze skutki uboczne są łagodne i krótkotrwałe — jak ból w miejscu wkłucia. W Polsce od momentu uruchomienia programu rządowego, podano ponad 708 tys. dawek szczepionek przeciw HPV. W ciągu ostatnich 12 miesięcy po podaniu szczepionki odnotowano 5 przypadków odczynów poszczepiennych wymagających hospitalizacji, z których 3 były związane z ostrymi reakcjami alergicznymi, a 2 z omdleniem z krótkotrwałą utratą świadomości i objawami neurologicznymi. Szczepionki przeciw HPV są bezpieczne i dobrze tolerowane. Na świecie od ponad 15 lat podano już kilkaset milionów dawek tych szczepionek i nie odnotowano żadnych ciężkich odczynów niepożądanych. Szczepionki przeciw HPV należą do najlepiej przebadanych pod względem bezpieczeństwa preparatów. [10]

Wyrażając zgodę na szczepienie swojej nastoletniej córki lub syna dajemy im szansę na uniknięcie w przyszłości groźnej choroby dla ich zdrowia, a nawet życia.

Źródła:

Źródło: GIS

Dziennik ZGORZELEC.INFO