Plener Ziemia Zgorzelecka: OPOLNO 2071
W lipcu 1971 roku w Opolnie Zdroju, dawnej miejscowości uzdrowiskowej, graniczącej z odkrywką Kopalni Węgla Brunatnego Turów, odbył się pionierski, pierwszy w historii sztuki polskiej, ekologiczny plener artystyczny „Ziemia Zgorzelecka 1971: Nauka i sztuka w procesie ochrony naturalnego środowiska człowieka”. Sympozjum, w którym wzięły udział najważniejsze polskie artystki i artyści, naukowczynie, eksperci oraz przedstawiciele społeczności lokalnej – mieszkańcy Opolna-Zdroju, górnicy, dyrekcja Kopalni – wpisywało się w niezwykle żywą w latach 60. i 70. XX wieku tradycję plenerów artystycznych.
Wydarzenie było w całości problematyce ekologicznej, stając się momentem założycielskim dla rodzącej się wtedy w polskim świecie twórczym świadomości środowiskowej. Bezpośrednia bliskość kopalni, elektrowni i industrialnego krajobrazu oraz program pleneru inspirowały artystki i artystów do tworzenia ekologicznych wypowiedzi artystycznych, a także prowadzenia dyskusji na temat relacji człowieka i środowiska.
W okrągłą, 50. rocznicę pierwszego polskiego, ekologicznego pleneru artystycznego, artystki i artyści ponownie odwiedzili Opolno-Zdrój. Podczas trzydniowego pleneru „Ziemia Zgorzelecka: OPOLNO 2071” grupa twórczyń, kuratorów, badaczek oraz przedstawicieli społeczności lokalnej powróciła do dyskusji i działań rozpoczętych w 1971 roku. Jednak tym razem, zamiast ostrzegać, snuć apokaliptyczne rozważania i komentować destrukcyjne zapędy gatunku homo sapiens, artystyczne narzędzia i twórcza wyobraźnia zostały uruchomione by wytworzyć wizję wspólnej, zielonej i sprawiedliwej przyszłości dla Opolna-Zdroju i całego regionu. Osią plenerowych działań była spekulatywna fikcja, w której odkrywka i elektrownia są już wspomnieniem dawno minionych czasów, a Opolno-Zdrój – futurystycznym uzdrowiskiem i rekreacyjnym centrum rezydencji artystycznych.
Plener z założenia wpisuje się w niezwykle istotną debatę dotycząca transformacji energetycznej i jej społecznych kosztów, która toczy się obecnie w Polsce. Na początku roku polski rząd wydał zgodę na przedłużenie funkcjonowania kopalni i elektrowni w Turowie oraz poszerzenie obszaru odkrywki. Oznacza to zniknięcie z powierzchni ziemi połowy pełnego zabytkowej architektury uzdrowiskowej Opolna-Zdroju; dalszą eskalację problemów i napięć trapiących lokalną społeczność (która od wielu lat cierpi z powodu trudnej sytuacji społecznej, ekologicznej i materialnej) oraz dalsze zanieczyszczanie środowiska i degradację krajobrazu. Kopalnia i elektrownia Turów znalazły się na ustach całej Europy, gdy czeski rząd zaskarżył tę decyzję w Trybunale Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Realizując działania w tym kontekście za pomocą twórczych metod i artystycznej wyobraźni zabraliśmy głos w dyskusji, w której jak w soczewce skupiają się kluczowe dla Polski i Europy problemy związane z kryzysem klimatycznym, sprawiedliwą transformacją i Europejskim Zielonym Ładem.
W ramach pleneru zrealizowaliśmy szereg działań, w tym m.in.:
-W czasie pleneru w Opolnie-Zdroju działała stanowiąca centrum wydarzeń kawiarenka artystyczna „Wypoczęty Kuracjusz”, którą opiekowały się dzieci z Opolna. Za kwiatek lub kamyk można było „kupić” napary ziołowe z lokalnych ziół, ciasta zrobione przez mieszkanki Opolna i pobliskiej Sieniawki, kawę i przekąski. Kawiarenka, zachęcająca do spotkania i rozmowy przestrzeń wspólna, wyróżniała się specjalnie zaprojektowaną identyfikacją graficzną, dekoracjami i relaksującą muzyką.
-W wybranych lokalizacjach zaprezentowaliśmy wydruki kolaży przedstawiających spekulatywne, futurystyczne wizje Opolna-Zdroju w 2071 roku.
-Kolaże zostały także wydrukowane w formie pocztówek z roku 2071, które mieszkańcy mogli wypełnić w kawiarence i symbolicznie „wysłać” do siebie czy bliskich wiadomość z przyszłości. Pocztówki zostały wypełnione przezwielu mieszkańców, którzy zawarli na nich niezwykle poruszające wypowiedzi oraz wspaniałe wizje zielonej, sprawiedliwej przyszłości Opolna-Zdroju.
-Plener symbolicznie otworzył przyjazd grupy „Tour de Zdrój”, czyli grupy artystek i artystów, która przyjechała rowerami do Opolna-Zdroju z Sokołowska, prosto z odbywającego się tam co roku artystycznego festiwalu „Konteksty”. Trasa „Tour de Zdrój” prowadziła przez Czechy i Niemcy, śladami rodu Oppeln – historycznych założycieli Opolna.
-W kawiarence odbyły się warsztaty z eksperymentalnego kiszenia, zorganizowane dla mieszkańców Opolna i okolic. Cieszyły się one ogromną popularnością, uczestnicy w trakcie kilku godzin zawekowali warzywa, owoce, jajka a nawet węgiel. Kilka słoików zostało przygotowanych specjalnie na 100. rocznicę pleneru – z ich otwarciem trzeba poczekać do roku 2071.
-Zrealizowaliśmy warsztaty fotograficzne dla dzieci, czyli tych osób, które będą mieszkały w Opolnie-Zdroju w 2071 roku i będą realnie kształtować przyszłość tego miejsca. Efektem warsztatów jest dokumentacja pleneru z perspektywy jego najmłodszych uczestników.
-Carbon-fit – w kawiarence odbyły się zajęcia „carbon fitu”, czyli crossfitu z użyciem brył węgla zamiast tradycyjnych, sportowych obciążników.
-„Drzewa energetyczne” – działanie rytualne poświęcone drzewom Opolna-Zdroju. W miejscowości pozostały szpalery zabytkowych drzew, przede wszystkim lip i kasztanowców, niektóre z pamiętają czasy międzywojennego uzdrowiska Bad Oppelsdorf – lokalna społeczność pragnie wpisać je na listę pomników przyrody, póki co niestety nieskutecznie. W ramach ceremonii drzewa zostały honorowymi uczestnikami pleneru „Opolno 2071” oraz symbolicznymi powiernikami marzeń mieszkańców Opolna-Zdroju.
-W trakcie pleneru na jednym z drzew zawisła huśtawka dla dzieci. Została ona wykonana we współpracy z lokalnym rzeźbiarzem, z materiałów przemysłowych pozyskanych z kopalni.
-Plener symbolicznie zakończyła niedzielna parada w specjalnie przygotowanych strojach „kuracjuszy przyszłości”, wykonanych z wyjątkowych tkanin. Tkaniny zostały zafarbowane przez artystki naturalnymi metodami z użyciem roślin, ziół i owoców zebranych na opuszczonych działkach, pozostałych po domach wyburzonych przez powiększającą się kopalnię. Podczas wesołego korowodu wędrującego przez Opolno-Zdrój nieśliśmy rekwizyty z papier mache (owoce, globusy) oraz transparenty „Opolno to przyszłość”.
-Ostatniego dnia pleneru nagraliśmy teledysk do "Kosmicznych traw" - ekologicznej rewii dziecięcej z połowy lat 80. wykonywanej przez zespół „Siódemka” domu kultury przy kopalni węgla w Knurowie. Opatrzone futurystyczną, syntezatorową muzyką „Kosmiczne trawy” opowiadają o złych dzieciach, które depczą trawy i niszczą środowisko. Trawy wznoszą lament, lament leci w kosmos i dociera do kosmicznych traw, które przylatują na ziemię i grożą dzieciakom, że wyślą je na Ganimedę, gdzie nic nie rośnie, jest sucho, gorąco i nie da się żyć. Cała historia dąży do szczęśliwego finału, w którym dzieci naprawiają swoją relację z planetą i środowiskiem. Teledysk do wybranych fragmentów utworów nakręciliśmy na tle spektakularnego widoku kopalni i elektrowni Turów. Premiera materiału odbędzie się wkrótce.
Plener „Ziemia Zgorzelecka: OPOLNO 2071” został zorganizowany przez Biuro Usług Postartystycznych we współpracy z przedstawicielkami i przedstawicielami społeczności Opolna-Zdroju, panią sołtys Anną Wilczyńską i Stowarzyszeniem na Trójstyku, oraz Muzeum Współczesnym Wrocław i Akademią Sztuk Pięknych im. Eugeniusza Gepperta we Wrocławiu, w ramach obchodów 50. jubileuszu pleneru „Ziemia Zgorzelecka 1971”, które trwają od czerwca do października 2021 roku.
Zapowiedź pleneru publikowaliśmy tutaj klik-klik